Terapia SI jest popularnie określana jako terapia przez zabawę. Polega na stymulowaniu, z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu, podstawowych systemów sensorycznych: przedsionkowego - odbierającego wrażenia z ruchu ciała, proprioceptywnego i dotykowego - uruchamiających wrażenia czuciowe z mięśni i powierzchni skóry.

Dziecku proponuje się różnorodne aktywności zabawowe. W trakcie zajęć pokonuje ono tory przeszkód, buja się w różnych kierunkach i pozycjach ciała, odpycha się na deskorolce, uczy się balansować, robi taczki, jest zawijane w matę, uczy się reagować na różne bodźce ( słuchowe , wzrokowe, dotykowe, węchowe ), spostrzegać różne elementy w otoczeniu. Podejmuje aktywności uruchamiające pracę mięśni poprzez siłowanie się, przeciąganie , przenoszenie. Uczy się koordynować ruchy swojego ciała. Terapeuta stara się motywować dziecko, aby było aktywne oraz uczyło się wykonywania coraz bardziej złożonych zadań ruchowych.

U dzieci z poważniejszymi zaburzeniami rozwojowymi terapia wymaga często bardziej ustrukturalizowanej formy. Ma też ona nieco inne cele odnoszące się głównie do poprawy funkcjonowania dziecka i rozwijaniu jego umiejętności samoobsługi.

Ważnym celem w terapii jest odblokowanie u dziecka naturalnych umiejętności inicjowania zabawy, rozwijania umiejętności planowania ruchów ciała, dostosowywania do zadania pracy mięśni, zdolności do regulacji stanu pobudzenia, dlatego też terapia jest zawsze indywidualna, dopasowana do potrzeb dziecka i zdiagnozowanych u niego problemów sensorycznych. Wymaga pełnej diagnozy przebiegu procesów SI. Systematyczna praca terapeutyczna przynosi efekty, gdy terapeuta stale monitoruje problemy sensoryczne dziecka, prowadzi dokumentację zajęć, w której wyznacza kolejne cele w terapii. Ma dzięki temu także możliwość wspierania rodzica w realizowaniu programów domowych stale je korygując o aktualne swoje obserwacje.

Istotnym elementem terapii integracji sensorycznej jest jej częstotliwość. Minimalny czas trwania zajęć to jedna godzina tygodniowo. Jednak w celu osiągnięcia optymalnych efektów zaleca się terapię trwającą dwie godziny tygodniowo.

Ćwiczenia domowe wyciszające system nerwowy dziecka

Parę słów o podstawach teoretycznych technik wyciszających.

System przedsionkowy odbiera wrażenia płynące z każdego rodzaju ruchu. Każda zmiana położenia naszego ciała jest dokładnie rejestrowana przez błędnik. Jest to bazowy układ zmysłowy wspomagającym pracę pozostałych. Razem z systemem czuciowym, a szczególnie proprioceptywnym (czucie głębokie), który odbiera wrażenia czuciowe z mięśni, ścięgien i stawów normują pracę systemu nerwowego dziecka.

Zakłócenia w pracy obydwu tych układów mogą przyczynić się do niewłaściwego odbioru i przetwarzania informacji dotykowych, słuchowych , wzrokowych czy węchowych. Małe dzieci przychodzą na świat nie będąc gotowe do zawsze adekwatnego radzenia sobie z różnymi bodźcami z zewnątrz. Dorośli intuicyjnie kołyszą swoje dzieci, przytulają , głaszczą dostarczając w ten naturalny sposób tych wrażeń, przy których łatwo dziecko się wycisza. Bodźce z ruchu i czucia pełnią taką regulującą rolę w stosunku do stanu pobudzenia dziecka. Wrażenia wywołane przez mocniejszy nacisk, docisk powodują zmiany w poziomie serotoniny we krwi. Ta z kolei ma wpływ na stan pobudzenia układu nerwowego.

W terapii SI stosuje się standardowe procedury wyciszające jak np. masaż Wilbarger, kamizelki terapeutyczne, pasy i pledy obciążające. Te techniki wymagają prezentacji przez certyfikowanego terapeutę SI i trzymania się ścisłych zaleceń osoby prowadzącej terapię dziecka. Często zalecane są dodatkowe ćwiczenia domowe wzbogacające tzw, dietę sensoryczną czyli całościowe postępowanie wobec dziecka w kierunku wyciszenia nadmiernego pobudzenia systemu nerwowego.

 

Przykłady ćwiczeń wyciszających:

Dostarczanie wrażeń czucia głębokiego (propriocepcji)

• 2 x dziennie (rano i wieczorem) mocniejsze wycieranie dziecka różnymi preferowanymi przez niego fakturami (nogi, ręce, plecy)
• Masaż ciała zmiennymi fakturami podczas kąpieli
• Dociskanie, oklepywanie, wałkowanie, zwijanie w matę, koc (głowa dziecka pozostaje na zewnątrz, wałkowanie dużą piłką, może być piłka typu kangur, wałkowanie butelkami wypełnionymi wodą o innej temperaturze (zimna i ciepła)
• Na podłodze kładziemy koc, dziecko kładzie się na jego skraj, toczymy dziecko przed sobą (jak beczkę) jednocześnie zawijając dziecko w koc, następnie tocząc odwijamy dziecko
• Zachęcamy dziecko do przenoszenia, przepychania cięższych rzeczy, dziecko siedzi wraz z rodzicem na podłodze, do koszyka z zabawkami mocujemy linkę i przyciągamy koszyk wypełniony dowolnymi przedmiotami, później możemy go odepchnąć
• Mocniejsze przytulenie dziecka (niedźwiedzi uścisk)
• Baraszkowanie, toczenie się, przewracanie na poduchy, materac
• Bitwa na poduszki, przygotowujemy poduszki różnej wielkości, ciężkości z różnych materiałów, dziecko, rodzic trzyma poduszkę oburącz i poklepujemy się nią po wybranych częściach ciała kolana, plecy, dłonie itp. Nazywamy uderzane części ciała
• Chodzenie, czworakowanie, podskakiwanie po kocyku pod którym umieszczamy różne maskotki, mogą wydawać dźwięki, dziecko może zgadywać kto to? (wcześniej możemy pokazać dziecku co chowamy pod koc)
• Odpychanie oburącz dużej piłki, uderzanie w piłkę rękoma, ugniatanie jej różnymi częściami ciała(rodzic podaje nazwę, to jest ręka itp.)
• Kilka krzeseł stawiamy jedno za drugim i przykrywamy kocem, powstaje tunel, dziecko przeciska się przez niego
• Zabawa bandażem, zawijamy dziecko bandażem elastycznym, zabawa w mumię, możemy zawijać pojedyncze części ciała ręce, nogi, dziecko usiłuje się samo rozwiązać

 

Stymulacja układu przedsionkowego:

• Ćwiczenia na piłce typu "kangur", balansowanie na piłce na brzuchu, plecach(jeżeli dziecko na to pozwala),można te ćwiczenia wykonywać wraz z dzieckiem
• "kołyska" przód, tył, na boki, można te ruchy wykonywać wraz z dzieckiem trzymając je na własnym ciele np. zabawa w zegar: duży zegar bije "bim-bam" ręce wyciągnięte do boku i przenosimy ciężar ciała z jednej strony na drugą, mały zegarek cyka "cyk-cyk" ruchy głową do przodu do tyłu, budzik robi "drrrrryn" potrząsamy całym ciałem
• Bujanie dziecka w kocu do przodu, tyłu na boki
• Dziecko siedzi na kocu a my chwytamy go za rogi i ciągniemy po pokoju, dziecko może także leżeć na brzuchu, plecach, boku, możemy w ten sposób przewozić różne zabawki z jednego miejsca do drugiego
• Na podłodze kładziemy deskę do prasowania, na której kładziemy dziecko, chwytamy koniec deski przy głowie dziecka lekko unosimy nad podłogę i huśtamy do góry, w dół, na boki
• Dziecko leży na plecach z uniesionymi rękami, chwytamy je za ręce, lekko unosimy i kołyszemy na boki
• Siedzimy na podłodze z podkurczonymi nogami, dziecko chodzi dokoła, a my wystawiamy przeszkody(ręce, nogi), które ono przekracza, przechodzi pod-nad ręką, nogą
• Stawiamy dwa krzesła jedno za drugim, siadamy na nich wraz z dzieckiem i udajemy, że jedziemy samochodem, kręcimy kierownicą (przechylamy się na boki), hamujemy i dodajemy gazu (ruchy ciała do przodu i do tyłu), jedziemy po nierównej drodze (podskakujemy)
• Na podłodze rozmieszczamy gazety, są to kamienie w wodzie, idziemy gęsiego, przechodząc, skacząc z jednego kamienia na drugi, tak aby nie wpaść do wody
• Na podłodze kładziemy sznur, próbujemy (najlepiej boso)chodzić po leżącym sznurze, możemy także chodzić do tyłu, bokiem itp.
• Rozstawiamy meble i wszystko, co może służyć do zbudowania toru przeszkód (coś do przechodzenia pod nad, przez, do wchodzenia i schodzenia) dziecko pokonuje tor przeszkód, w razie potrzeby możemy mu pomóc
• Zbijanie baniek mydlanych ręką, nogą, rakietkami, łapanie baniek oburącz, w kubeczki
• Skakanie, przewracanie się na materac dmuchany (materac napompowany nie na max)

Diagnoza procesów integracji sensorycznej obejmuje:

• wywiad z rodzicami
• obserwację spontanicznych aktywności dziecka
• próby Obserwacji Klinicznej SI
• serię Testów Południowokalifornijskich SI przeznaczonych przede wszystkim dla dzieci od 4 r.ż.

Wywiad dostarcza osobie diagnozującej informacji o codziennym funkcjonowaniu dziecka w zakresie kontroli zachowania, uwagi na zadaniu, kontroli emocji, a przede wszystkim informacji o reakcjach na podstawowe bodźce sensoryczne jak dotyk, dźwięki, ruch, zapachy, smaki czy wrażenia wzrokowe. Informacje powinny być uzupełnione o dane dotyczące rozwoju dziecka, ewentualnych czynników mających wpływ na jego przebieg np.: choroby, urazy, alergie, wady kręgosłupa, słuchu czy wzroku.

Obserwacja spontanicznych aktywności dziecka w czasie spotkania diagnostycznego jest szczególnie ważna w przypadku młodszych dzieci lub dzieci z poważniejszymi zaburzeniami rozwoju. Potrzebują one zwykle więcej czasu i swobody na oswojenie się z nowym miejscem. Obserwacja ta przynosi informacje o stanie pobudzenia dziecka, a także potrzebie kontroli sytuacji wokół siebie. Pokazuje jakie zabawy dziecko preferuje, a jakich aktywności unika. Możemy ocenić jego uwagę na zadaniu, aktywność, jakość komunikacji i umiejętność wchodzenia w relacje z nową osobą.

Obserwacja Kliniczna jest szeregiem prostych prób aktywności, w głównej mierze ruchowych, proponowanych dziecku z dostosowaniem poziomu trudności do wieku dziecka. Dotyczą one zadań, w których wykonuje proste ruchy ciała, uruchamia swoje mięśnie, naśladuje czynności prezentowane przez badającego. Próby te pomagają ocenić, jak dziecko kontroluje pracę swoich mięśni, jak odbiera wrażenia z ruchu, mięśni, skóry, jak koordynuje ruchy swojego ciała, jak pracują jego oczy. Pokazują jak dziecko potrafi zaplanować nowe ruchy, czynności, których jeszcze nie znał.

Próby kliniczne mogą też dotyczyć różnicowania sensorycznego, badania umiejętności zauważania przez dziecko różnic pomiędzy wrażeniami. Sprawdzamy np. czy zauważa ono zmianę ruchu, nowy dźwięk, zauważy zmianę elementów wzrokowych w otoczeniu, potrafi pokazać , gdzie było dotknięte, kiedy tego momentu nie widziało. Czy zauważy różnicę między kształtami, kolorami, potrafi pokazać taki sam przedmiot, tak samo ustawioną zabawkę.

Testy Południowokalifornijskie SI mają standaryzację od 4 roku życia. Jeśli dziecko jest gotowe do wykonania ich z zachowaniem pełnej procedury testowej można uzyskać informację czy rozwija ono daną umiejętność na poziomie swojego wieku. Jednocześnie nawet bez spełnienia tego warunku mogą być traktowane jako próby kliniczne pokazując, czy dziecko w ogóle ją rozwija (np. podejmuje część zadań bez uzyskania punktów). Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że diagnoza nie opiera się głównie na testach.

Postępowanie diagnostyczne jest procesem złożonym. Wymaga przede wszystkim bardzo dobrej znajomości rozwoju dziecka, co szczególnie ważne jest przy ocenie dzieci młodszych. Bardzo istotna jest umiejętność uważnej obserwacji reakcji i zachowania dziecka oraz nawiązywania bezpiecznej dla niego relacji.

Czas diagnozy jest bardzo różny, zależny od wieku dziecka, ale przede wszystkim gotowości do współpracy. Są dzieci (nawet spora grupa), które niezależnie od wieku potrafią pokazać swoje umiejętności w ciągu dwugodzinnego spotkania. Często w czasie badania przeplatane są ze sobą elementy prób klinicznych, swobodnej zabawy, testów i wywiadu, a badający dostosowuje wybierane aktywności do poziomu uwagi dziecka. Jeśli rodzic potwierdza, iż zachowanie dziecka w czasie diagnozy jest typowe dla jego codziennego funkcjonowania, można uznać badanie za wystarczające.

Ważne jest, aby rodzice mogli obserwować diagnozę bezpośrednio lub przez lustro weneckie. Znacznie łatwiej będą rozumieli problemy sensoryczne swojego dziecka, jeśli przy ich omawianiu przywołany będzie obraz konkretnego zadania wykonywanego przez dziecko.

Omówienie diagnozy. Kolejnym, niezbędnym krokiem jest spotkanie indywidualne z rodzicami poświęcone omówieniu diagnozy. Pominięcie tego etapu jest poważnym błędem terapeutycznym. Diagnoza nie służy samej sobie, jest potrzebna zarówno terapeucie jak i rodzicom, jeśli nie bardziej im. Terapeuta mając odpowiednie kwalifikacje w postaci pełnego certyfikatu poświadczającego ukończenie I i II stopnia kursu SI ma w diagnozie wyznaczone kolejne kierunki swoich oddziaływań, wie jak zrozumieć zauważone przez diagnostę problemy dziecka w świetle teorii SI. Diagnosta powinien szczegółowo wyjaśnić rodzicom zgłaszane przez nich trudności z dzieckiem w kontekście do umiejętności radzenia sobie przez niego z odbiorem i przetwarzaniem informacji sensorycznych. Po omówieniu diagnozy rodzic powinien otrzymać opracowany program domowy w postaci jasnego i klarownego sposobu pracy z dzieckiem na co dzień. Jest to propozycja konkretnej puli zabaw, zwykle aktywności z zakresu diety sensorycznej. Terapeuta prowadzący terapię powinien na bieżąco modyfikować program dziecka i wspierać rodziców w jego realizacji.